Nowości Cochrane Rehabilitation (lipiec 2019)

Urozmaicenie programu ćwiczeń jest ważne w leczeniu osób dorosłych z fibromialgią

Fibromialgia jest stanem zdrowia przebiegającym z objawami przewlekłego bólu w obrębie układu ruchu, tkliwości, zmęczenia, sztywności, wyczerpania fizycznego i zaburzeń snu współwystępujących z obniżeniem nastroju, stresem, lękiem, depresją i zaburzeniami poznawczymi. Fibromialgia ma złożoną patogenezę obejmującą nieprawidłowości zarówno w ośrodkowych, jak i obwodowym układzie nerwowym i często nakłada się na zespoły somatyczne w postaci dolegliwości ze strony układu pokarmowego (np. zespół jelita drażliwego), dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego itp. Obniża funkcjonowanie fizyczne i psychospołeczne i negatywnie wpływa na uczestniczenie społeczne, w tym spełnianie funkcji w rodzinie, pracę za wynagrodzeniem, redukuje samodzielność i jakość życia. Częstość występowania fibromialgii wynosi od 1-2% populacji Stanów Zjednoczonych, 2,1-2,9% populacji Europy i 2,7% populacji światowej. Fibromialgia występuje trzykrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn.

W ramach przeglądu systematycznego Cochrane przeanalizowano dowody z badań interwencyjnych zorientowanych na badanie skuteczności i bezpieczeństwa interwencji kompleksowych i urozmaiconych programów ćwiczeń u osób w wieku powyżej 18 lat z rozpoznaniem fibromialgii.

Do przeglądu włączono 29 randomizowanych badań kontrolnych przeprowadzonych w 12 różnych krajach do grudnia 2017 roku, obejmujących 2088 uczestników w grupie programów urozmaiconych i 1065 w grupach kontrolnych. 98% uczestników programów stanowiły kobiety.

Za interwencję urozmaiconą uznano programy ćwiczeń , które obejmowały przynajmniej dwie formy ćwiczeń (np. ćwiczenia aerobowe, oporowe, gibkości, zwinności, koordynacyjno-równoważne). Grupy kontrolne obejmowały brak interwencji, farmakoterapię, edukację terapię opartą na biofeedback, relaksację, terapię poznawczo-behawioralną i programy ćwiczeń ograniczone do W przeanalizowanych badaniach interwencje urozmaicone objęte były pełnym lub częściowym nadzorem i trwały średnio 14 tygodni zawierając najmniej dwie sesje tygodniowo po 45 do 60 minut.

Pierwszorzędowe punkty końcowe stanowiły jakość życia związana ze zdrowiem, intensywność bólu, męczliwość, sztywność, funkcjonowanie fizyczne, zdarzenia niepożądane oraz odsetek uczestników którzy wypadki z badania. Do zdarzeń niepożądanych należały urazy, zaostrzenia bólu i/lub innych objawów fibromialgii. Wtórne punkty końcowe obejmowały wydolność krążenia, siłę mięśni i odsetek uczestników zgłaszających redukcję intensywności bólu więcej niż  30%. Obserwowano efekt bezpośredni i w okresie obserwacji od 6 do 52 tygodni.

Za skuteczności urozmaiconych programów ćwiczeń przemawia 21 publikacji (z łączną liczbą 1253 uczestników) dostarczając dowody o umiarkowanej jakości dla wszystkich pierwszorzędowych punktów końcowych za wyjątkiem sztywności (w której przypadku dowody określono jako niskiej jakości). Uczestniczenie w urozmaiconych programach ćwiczeń przez 5-26 tygodni powodowały średnią poprawę w zakresie intensywności bólu o 5%, męczliwości o 13%, sztywności o 7%, i funkcjonowania fizycznego o 11%. Różnica w jakości życia między uczestnikami z grup ćwiczeń urozmaiconych i grup kontrolnych wynosiła 7 punktów.

W 21 badaniach, w których uzyskano dowody o umiarkowanej jakości, nie zgłoszono żadnych obrażeń ani innych zdarzeń niepożądanych w wyniku stosowania urozmaiconych programów ćwiczeń. Chociaż niektórzy uczestnicy zgłaszali nasilenie objawów fibromialgii (ból, tkliwość lub męczliwość) w trakcie lub po wysiłku, wyniki w tym zakresie były niejednoznaczne ze względu na niskie wskaźniki zdarzeń. Wskaźniki wypadnięcia z badania wynosiły 12% w grupach ćwiczeń urozmaiconych i 11% w grupach kontrolnych.

Istnieją bardzo niskiej jakości dowody pochodzące z 8 badań na długoterminową (6-52 tygodnie) skuteczność interwencji w zakresie poprawy jakości życia, męczliwości i funkcjonowania fizycznego.

Na podstawie powyższych analiz autorzy przeglądu wnioskują, że urozmaicone ćwiczenia mogą poprawiać jakość życia i wydolność w czynnościach codziennych, a także mogą zmniejszyć ból i męczliwość u osób dorosłych z fibromialgią. Ponadto sądowody niskiej jakości, że urozmaicone ćwiczenia nieznacznie redukują uczucie sztywności. Do redukcji jakości dowodów przyczyniły się małe liczby uczestników badań i ograniczenia metodologiczne analizowanych prac. Mała ilość danych nie pozwala wyciągnąć jednoznacznych wniosków na temat bezpieczeństwa urozmaiconych ćwiczeń.

Dalsze badania powinny skupić się na ocenie wpływu urozmaiconych ćwiczeń u dorosłych w różnym wieku, w różnych grupach etnicznych i krajach. Badania te powinny być dobrze zaprojektowane, charakteryzować się optymalną liczebnością uczestników. Istotne znaczenia ma właściwe raportowanie punktów końcowych i parametrów interwencji takich jak funkcjonowanie fizyczne, aktywność ruchowa, częstotliwość wykonywania ćwiczeń, ich rodzaj, intensywność, czas trwania, jak i skutki uboczne.

Ćwiczenia poprawiają wydolność fizyczną po osteoporotycznym złamaniu kręgosłupa

Osteoporoza charakteryzuje się obniżeniem gęstości mineralnej kości i pogorszeniem architektury kostnej, co powoduje zwiększone ryzyko złamań w wyniku urazów niskoenergetycznych. W następstwie złamań dochodzi do spadku wydolności funkcjonalnej. Zastosowanie ćwiczeń może odwrócić ten skutek.

Celem aktualnego przeglądu Cochrane jest ocena, czy u osób dorosłych z wywiadem w kierunku osteoporotycznego złamania kręgosłupa program ćwiczeń trwające przynajmniej 4 tygodnie może zmniejszyć ryzyko kolejnego złamania osteoporotycznego. Drugorzędne punkty końcowe przeglądu obejmują wpływ ćwiczeń na ryzyko upadków, nasilenie bólu, wydolność fizyczną, funkcję mięśni i gęstość mineralną kości.

Przeanalizowano dziewięć badań z udziałem 749 uczestników. Zastosowane programy ćwiczeń różniły się pod względem częstotliwości, intensywności i czasu trwania. Przyjęto także różne okresy obserwacji.

Analiza przyniosła umiarkowanej jakości dowody na skuteczność ćwiczeń w zakresie poprawy wydolności ruchowej osób po osteoporotycznych złamaniach trzonów kręgów. Wyniki przeanalizowanych badań nie upoważniają do wniosków na temat korzyści płynących z ćwiczeń dotyczących ryzyka kolejnych złamań, upadków, wpływu na ból i jakość życia, a także na temat  skutków ubocznych ćwiczeń.